Pidgins en creooltalen

• Ontstaanscontext
• Structuur
• Status
• Waar komt de naam 'pidgin' vandaan?

Ontstaanscontext

Pidgins ontstaan in een situatie waarin twee of meer taalgroepen die elkaars taal niet begrijpen en geen andere taal gemeenschappelijk hebben, met elkaar moeten of willen communiceren. Aanleiding voor het onstaan van pidgins zijn in de regel vaak handelsinteressen. Gekenmerkt worden pidgins door een beperkte woordenschat en een eenvoudige grammatica. Een pidgin heeft geen moedertaalsprekers. Wanneer geen behoefte meer is aan een contacttaal tussen twee groepen (bijvoorbeeld wanneer handelscontacten verbroken worden) raakt een pidgin gauw buiten gebruik.

Pidgins kunnen echter ook in betekenis toenemen. Pidgins die in een groeiend aantal domeinen worden gebruikt en in het vervolg ook als eerste taal worden aangeleerd worden creooltalen genoemd.

Veel (maar lang niet alle) creooltalen zijn in het kader van de kolonisatie van overzeese gebieden door de grote Europese koloniale mogendheden ontstaan. De prestigieuze taal van de kolonisten fungeerde in de meeste gevallen als zogenaamde 'lexifier language' en leverde een groot deel van de woordenschat van de creooltaal. Daarom is vaak sprake van een 'Engels Creool' of een 'Portugees Creool'.

Structuur

De grammatica van een creooltaal wordt doorgaans als 'eenvoudig' gekarakteriseerd. Dit kan ongetwijfeld mede verklaard worden door de ontstaangeschiedenis van creooltalen: ze werden in het begin voor beperkte communicatieve doeleinden gebruikt en konden daarom volstaan met de meest fundamentele grammaticale functies. Aan de andere kant moet de invloed van de 'inheemse' talen (bijvoorbeeld West-Afrikaanse talen of Indianentalen) niet worden onderschat: zij vormden over het algemeen de fonologische en grammaticale basis voor de creooltalen en zij verschilden in typologisch opzicht in veel gevallen sterk van de Indo-Europese 'lexifier languages'.

Beide factoren samen geven er een verklaring voor dat het Papiamentu, een creooltaal die in het Caribisch gebied wordt gesproken, in tegenstelling tot één van zijn 'lexifier languages', het Portugees, werkwoorden niet verbuigt, dat het echter anders dan het Portugees de mogelijkheid kent om met behulp van hoge en lage tonen betekenisverschil uit te drukken (biáhà = reis, biàhá = reizen).

Status

Creooltalen hebben over het algemeen een vrij lage status, vooral in vergelijking met de prestigieuze standaardtalen waaraan ze een groot deel van hun woordenschat ontleend hebben. Er zijn echter ook regio's waar creooltalen een belangrijke functie als lingua franca vervullen (bijvoorbeeld het Tok Pisin in Papua-Nieuwguinea) of als nationaal identiteitskenmerk dienst doen (bijvoorbeeld het Jamaican Creole op Jamaica).

Bekende creooltalen met een vrij groot aantal sprekers zijn het Haitian Creole met circa 5 miljoen sprekers, het Jamaican Creole met 2,5 miljoen sprekers en het Tok Pisin met 2 miljoen sprekers. Creooltalen met het Nederlands als 'lexifier language' waren het Berbice Dutch (in Guyana) en het Negerhollands (op de Maagdeneilanden) die echter inmiddels zo goed als uitgestorven zijn. De creooltalen Sranan Tongo (een Engels Creool, gesproken in Suriname), Saramakkaans (een Engels-Portugees Creool, gesproken in Suriname) en Papiamentu (Iberisch Creool, gesproken op de Caribische eilanden) dragen sporen van Nederlandse invloeden. Het 'Hottentots-Hollands' dat bij het ontstaan van het huidige Afrikaans een niet te onderschatten rol heeft gespeeld, was eveneens een Nederlandse creooltaal.

Waar komt de naam 'pidgin' vandaan?

Over de oorsprong van het woord ‘pidgin' gaan de meningen uiteen. Mogelijke bronnen zijn (vgl. Crystal, 1995: 334, 336):

• het Engelse woord business in een foutieve Chinese uitspraak
• het Portugese woord ocupação ('handel')
• het Hebreeuwse woord pidjom ('ruilen')
• het woord pidians ('mensen') in het Yayo
• het Portugese woord pequeno ('klein')
• het Engelse woord pigeon ('duif') - ze brengt boodschappen over

Het begrip 'creools' is afgeleid van het Portugese woord crioulo waarmee oorspronkelijk Europeanen werden aangeduid die in een kolonie geboren en getogen waren. Later werd het woord gebruikt voor alle bewoners van kolonies en vervolgens ook voor hun taal.