Structuur en geschiedenis van het Nederlands Een inleiding tot de taalkunde van het Nederlands

De negatie in het Middelnederlands

Tweeledige negatie

De meest gebruikelijke negatie in het Middelnederlands is tweeledig en bestaat uit de elementen en / ne en een ander ontkennend woord als niet, niemant en geen, waarbij het eerste lid altijd direct aan de persoonsvorm voorafgaat.

ic en sal niet moghen gaen "Ik zal niet mogen gaan"
dat en es geen grave "Dat is geen graaf"

Daarnaast kan een zin ook met slechts één van die twee elementen worden ontkend. De éénledige negatie met behulp van het partikel en / ne vóór de persoonsvorm komt in het Middelnederlands alleen nog voor in specifieke gevallen maar is eigenlijk de meer oorspronkelijke vorm, die in het Oudnederlands de enige mogelijkheid was voor de negatie. Dit ontkennende partikel heeft echter langzamerhand zijn kracht verloren en het heeft er ter versterking een negatief bijwoord of voornaamwoord bij gekregen dat de ontkennende functie later zelfs helemaal heeft overgenomen. Een dergelijke ontwikkeling kunnen we trouwens ook voor andere Indo-Europese talen constateren.

Voor het Nederlands kan men dus de ontwikkeling van de negatie als volgt samenvatten:

ONL en / ne
MNL en / ne + niet, geen, niemand,..
NNL niet, geen, niemand,...

De negatieve bij- en voornaamwoorden die in het modern Nederlands voor de negatie worden gebruikt, zijn ontstaan door een proclitische verbinding met het ontkennende element ne:

ne + iet > niet
ne + emmer > nemmer
ne + ooit > nooit

Behalve die duidelijk negatieve woorden hebben ook woorden als maer ("slechts"), cume en nauwe (beide: "nauwelijks") een negatieve waarde. Ze kunnen dan ook samen met en / ne optreden:

Die ne had mer één coe "Die had maar één koe"

Daarnaast kan een ontkennend woord ook verschijnen in:
Meer weten over de Middelnederlandse negatie? Kijk dan in deze cursus Middelnederlands.
  • bijzinnen die met eer ("voordat") beginnen;
    Eer ic noit dit werc bestont "Voor ik ooit aan dit werk begon"
  • bijzinnen die afhankelijk zijn van een vergrotende of overtreffende trap;
    Die scoonste die nie man sach "Het mooiste dat ooit een mens gezien had"
  • zinnen die een ontkennende bijgedachte hebben:
    Hoe dul es hi ende wel sot die mannen geloeft nembermere
    (De ontkennende bijgedachte is hier: "Je moet mannen nooit geloven")

Dubbele negatie

Om een verwarring met de tweeledige negatie te voorkomen, lijkt het verstandig de term dubbele negatie te reserveren voor zinnen waarin twee of meer negatieve bij- of voornaamwoorden naast elkaar worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld:

Daerne quam oec nie geen man,.. "daar kwam ook nooit niemand"
dan (= dat en) was niewerinc noit vernomen... "dat werd nergens nooit gezien"
Tegen de regel van de logica in heffen deze negatieve elementen elkaar niet op maar ze versterken elkaar. In tegenstelling tot het hedendaags Nederlands waar dergelijke constructies alleen nog in de spreektaal worden geaccepteerd, kwam dubbele negatie in het Middelnederlands ook in de schrijftaal voor.



Raadpleeg Mooijaart & van der Wal (2008) voor een overzicht van het Nederlands van de middeleeuwen tot de Gouden Eeuw. Een praktische cursus Middelnederlands bieden Hogenhout-Mulder (1983) en De Korne & Rinkel (1987). Er bestaat ook een onlinecursus.
Verder is informatie over het Middelnederlands onder meer te vinden in van den Toorn (1997), van der Wal (1992 [2008]), Van Loey (1980) en van der Sijs (2005).

Verwijzingen

De woordvolgorde in het Middelnederlands
Het naamvalsysteem
Van Middelnederlands naar Nieuwnederlands