De negatie in het Middelnederlands

• Tweeledige negatie
• Dubbele negatie

Tweeledige negatie

De meest gebruikelijke negatie in het Middelnederlands is tweeledig en bestaat uit de elementen en / ne en een ander ontkennend woord als niet, niemant en geen, waarbij het eerste lid altijd direct aan de persoonsvorm voorafgaat.

ic en sal niet moghen gaen "Ik zal niet mogen gaan"
dat en es geen grave "Dat is geen graaf"

Daarnaast kan een zin ook met slechts één van die twee elementen worden ontkend. De éénledige negatie met behulp van het partikel en / ne vóór de persoonsvorm komt in het Middelnederlands alleen nog voor in specifieke gevallen maar is eigenlijk de meer oorspronkelijke vorm, die in het Oudnederlands de enige mogelijkheid was voor de negatie. Dit ontkennende partikel heeft echter langzamerhand zijn kracht verloren en het heeft er ter versterking een negatief bijwoord of voornaamwoord bij gekregen dat de ontkennende functie later zelfs helemaal heeft overgenomen. Een dergelijke ontwikkeling kunnen we trouwens ook voor andere Indo-Europese talen constateren.

Voor het Nederlands kan men dus de ontwikkeling van de negatie als volgt samenvatten:

ONL	en / ne
MNL	en / ne + niet, geen, niemand,..
NNL	niet, geen, niemand,...

De negatieve bij- en voornaamwoorden die in het modern Nederlands voor de negatie worden gebruikt, zijn ontstaan door een proclitische verbinding met het ontkennende element ne:

ne + iet > niet
ne + emmer > nemmer
ne + ooit > nooit

Behalve die duidelijk negatieve woorden hebben ook woorden als maer ("slechts"), cume en nauwe (beide: "nauwelijks") een negatieve waarde. Ze kunnen dan ook samen met en / ne optreden:

Die ne had mer één coe "Die had maar één koe"

• bijzinnen die met eer ("voordat") beginnen;

  Eer ic noit dit werc bestont "Voor ik ooit aan dit werk begon"

• bijzinnen die afhankelijk zijn van een vergrotende of overtreffende trap;

  Die scoonste die nie man sach "Het mooiste dat ooit een mens gezien had"

• zinnen die een ontkennende bijgedachte hebben:

  Hoe dul es hi ende wel sot die mannen geloeft nembermere
  (De ontkennende bijgedachte is hier: "Je moet mannen nooit geloven")

Dubbele negatie

Om een verwarring met de tweeledige negatie te voorkomen, lijkt het verstandig de term dubbele negatie te reserveren voor zinnen waarin twee of meer negatieve bij- of voornaamwoorden naast elkaar worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld:

Daerne quam oec nie geen man,.. "daar kwam ook nooit niemand"
dan (= dat en) was niewerinc noit vernomen... "dat werd nergens nooit gezien"

Verwijzingen