Belgisch Nederlands

Hieronder geven we een overzicht van de belangrijkste kenmerken van het Belgisch Nederlands en de verschillen ten opzichte van het Nederlands in Nederland.

• Spelling
• Uitspraak
• Woordenschat
• Grammaticale verschillen

Spelling

België en Nederland hanteren dezelfde officiële spelling van het Nederlands. Op dat vlak zijn er dus geen verschillen.

Uitspraak

De uitspraakverschillen tussen het Belgische en het Nederlandse Nederlands vallen onmiddellijk op. Hier worden de belangrijkste kenmerken van de Belgisch Nederlandse uitspraak genoemd.

• Het Belgische Nederlands heeft een heel eigen zinsmelodie.


• In België is de uitspraak over het algemeen wat bedachtzamer. Een voorbeeld daarvan is de zgn. spellinguitspraak, d.w.z. de geschreven taal wordt als model genomen voor de uitspraak. Bv. de eindklank in record wordt uitgesproken. Hierbij sluit aan dat men de uitspraak uitheemse woorden zoals dossier en planning vernederlandst. Nederlanders behouden de vreemde uitspraak.


• Een aantal klanken worden in België anders gerealiseerd dan in Nederland:

  • Een typevoorbeeld is de zgn. 'zachte g' die ook in het zuiden van Nederland gangbaar is, terwijl het noordelijke Nederlands een schraperige, 'harde g' gebruikt.
  • De klank /w/ wordt in het Vlaams vaak bilabiaal uitgesproken, terwijl de Nederlandse /w/ een labiodentale klank is.
  • De grafeemcombinaties <ci> en <ti> zoals in "officieel" en "nationaal" worden in het Belgische Nederlands met een puur alveolaire [s] uitgesproken ('nasionaal', 'offisieel') in tegenstelling tot de licht gepalataliseerde uitspraakvariant in het noordelijke Nederlands ('natsjonaal', 'offisjeel').
  • Er wordt minder gediftongeerd. De Noord-Nederlandse neiging om lange vocalen te diftongeren (waardoor 'heel' kan klinken als 'heil') bestaat in Vlaanderen niet. Ook verstemlozing van fricatieven (v, z, g) is er onbekend. (vgl. Taalverandering in de 20e eeuw: uitspraak)
  • De uitspraak van de /r/ wijkt ook enigszins af van die in Nederland. De tongpunt-r is in Vlaanderen meer vertegenwoordigd en de zogenaamde Gooise r is er onbekend.

Woordenschat

De meest voor de hand liggende verschillen tussen het Belgische en het Nederlandse Nederlands situeren zich op het domein van de woordenschat. In werkelijkheid gaat het om hooguit een paar duizend woorden, die in verschillende groepen onderverdeeld kunnen worden.

• "Officiële" woordenschat (ook wel referentiële belgicismen): België en Nederland zijn twee verschillende staten met eigen structuren, verschillende politieke instellingen en sociale voorzieningen enz. Het is niet verbazingwekkend dat een andere organisatie van de maatschappij resulteert in verschillende benamingen. Voorbeelden:

  België Senaat Kamer van Volksvertegenwoordigers schepen gouverneur brugpensioen licentiaat kindergeld

  Nederland Eerste Kamer Tweede Kamer wethouder commissaris van de koningin VUT (vervroegde uittreding) doctorandus kinderbijslag

• In het dagelijks leven kent België bepaalde tradities of gewoontes die voor Nederlanders onbekend zijn. Hetzelfde geldt dan ook voor de bijbehorende benamingen. Als in België een kind geboren wordt, wordt er aan familie en vrienden doopsuiker uitgedeeld, terwijl Nederlanders een ander gebruik kennen: zij tracteren het bezoek op beschuit met muisjes. Na school eten Vlaamse kinderen een vieruurtje. Zo zijn er nog verschillende voorbeelden aan te wijzen.


• Daarnaast zijn er typisch Belgisch Nederlandse varianten, d.w.z. zaken die men in beide landen kent, maar waarvoor in België doorgaans een andere naam gebruikt wordt dan in Nederland. Enkele voorbeelden:

  België op kot hesp stadsplan beenhouwer praline

  Nederland op kamers ham stadsplattegrond slager bonbon

• Het Belgische Nederlands maakt bovendien gebruik van bepaalde leenwoorden die in Nederland niet bekend zijn. Veel daarvan zijn afkomstig uit het Frans (vgl. historische achtergrond). Ze behoren meestal alleen tot de spreektaal. Enkele voorbeelden:

  België solden croque monsieur nonkel camion

  Nederland uitverkoop tosti oom vrachtwagen

  Er zijn echter ook tegenvoorbeelden: Nederlanders gebruiken bijvoorbeeld vaak de Franse benaming jus d'orange voor 'vruchtensap' terwijl Vlamingen dat over het algemeen nooit doen.


• Als reactie op de onderdrukking van het Nederlands door het Frans zijn er in Vlaanderen tal van purismen gecreëerd (vgl. standaardisering van het Nederlands in België). Vele daarvan zijn clichévoorbeelden die in werkelijkheid slechts beperkt gebruikt worden, bv. regenscherm voor paraplu; verdere voorbeelden:

  purisme kinderkribbe droogkast duimspijker

  uitheems woord crèche centrifuge punaise

Farid uit Suriname noemt een paar typische Belgische woorden.

• Er zijn verder stijlverschillen op het gebied van de woordenschat op te merken. Verschillende in België heel gangbare woorden worden door de Nederlander als stijf en formeel aangevoeld (vgl. taalkeuzes in de Statenbijbel). Voorbeelden:

  België wenen plezant zeer schoon opnieuw vermits

  Nederland huilen leuk heel mooi weer omdat

• Tot slot vertonen woorden die zowel in België als in Nederland gebruikt worden soms betekenisverschillen. Een Vlaming die loopt, beweegt zich veel sneller voort dan een Nederlander die loopt. Als een Vlaming zegt dat hij wellicht komt, dan is de kans groot dat hij zal verschijnen; als een Nederlander wellicht komt, dan is zijn komst veel minder zeker.

Grammaticale verschillen

• Het opvallendste grammaticale verschil tussen het Belgische en het Nederlandse Nederlands betreft de aanspreekvormen of pronomina van de tweede persoon. Nederlanders onderscheiden tussen de normale vorm jij/je en de beleefde vorm u. In een groot deel van Vlaanderen is in de dagelijkse omgangstaal gij/ge gebruikelijk. Nederlanders vinden het gebruik van gij plechtig en archaïsch. Doordat u de objectvorm is van gij (bv. Ik beloof u dat ik u een cadeau zal geven) krijgen Nederlanders onterecht de indruk dat Vlamingen heel beleefd tegen elkaar zijn.
  (vgl. ook het gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden in het Middelnederlands, bij de overgang naar het Nieuwnederlands en in de Statenbijbel).


• Een ander opvallend morfologisch verschil is de diminutiefvorm (verkleinwoord). In een groot deel van Nederlandstalig België wordt de diminutief gevormd met -ke, bv. boekske voor boekje of manneke voor mannetje.


• Verder hebben sprekers van het Belgisch Nederlands over het algemeen een sterker gevoel voor woordgeslacht (genus) dan Nederlanders: ze maken een consequenter onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke de-woorden. Het is dan ook normaal om te zeggen Stel ze maar als iemand nog een vraag heeft, terwijl Nederlanders eerder met hij verwijzen (vgl. masculinisering in de 19e en 20e eeuw). Een oorzaak daarvoor is de beheersing van dialecten waarin een verschil wordt gemaakt tussen mannelijke woorden (ne stoel) en vrouwelijke woorden (een tafel). In verschillende Zuid-Nederlandse dialecten worden bovendien de aanwijzende voornaamwoorden en de adjectieven nog verbogen, bv. dienen dikken boek 'dat dikke boek'.



Voor Rachim uit Suriname lijkt het alsof Belgen een andere taal spreken.

• De vorming van het meervoud van bepaalde substantieven is in het Belgische Nederlands anders:

  België leraars testen experten

  Nederland leraren tests experts

• Het Belgische Nederlands kent veel gallicismen, naar het Frans gevormde of uit het Frans vertaalde constructies die in strijd zijn met de Nederlandse grammatica. Een voorbeeld daarvan is zich aan iets verwachten voor 'iets verwachten'.


• In het Belgische Nederlands wordt in de werkwoordelijke eindgroep nogal eens een andere volgorde gebruikt dan in Nederland. Bovendien is het mogelijk de eindgroep te doorbreken, wat voor Nederlanders onaanvaardbaar is. Voorbeelden:

  België dat ze zullen betaald worden dat hij het niet kan gedaan hebben hij heeft er niets willen over zeggen iets waar hij niet wil op antwoorden

  Nederland dat ze betaald zullen worden/zullen worden betaald dat hij het niet gedaan kan hebben/kan hebben gedaan hij heeft er niets over willen zeggen iets waar hij niet op wil antwoorden





Leeswijzer

Een korte introductie over het Belgisch Nederlands met een woordenboek biedt van der Wouden (1998). Ook Hagen (1995) bespreekt de Belgisch Nederlandse woordenschat. Vandekerckhove (2005) presenteert een casestudy van aanspreekvormen en diminutieven in het Belgische Nederlands. Andere morfologische verschillen ten opzichte van het Nederlandse Nederlands zijn te vinden in De Caluwe & Devos (1998). Verschillen op het gebied van uitdrukkingen van modaliteit geven Diepeveen et al. (2006). Veranderingen in de uitspraak van het Standaardnederlands in Vlaanderen van 1935 tot 1993 onderzocht Van de Velde (1996).

Verwijzingen

Historische achtergrond: het Nederlands in België
Standaardisering van het Nederlands in België
Het Nederlands in Brussel
De toekomst van het Nederlands